Overheidscommunicatie als soapserie - wat we kunnen leren van GTST

De tijd van onbezorgdheid is voorbij – vandaag begint de lange weg naar morgen. In deze corona periode best een treffende tekst. Deze eerste zin van de songtekst van Goede Tijden, Slechte Tijden is echter al zo’n dertig jaar oud. Het jaar 2020 moest hét jaar van de grote comeback van de soapserie worden. De Volkskrant mocht zes maanden meelopen achter de schermen en deed verslag van een periode waarin het leven zelf in één grote cliffhanger veranderde en corona de comeback van GTST overhoop gooide. Hoewel twee totaal verschillende werelden, illustreert de reportage een aantal treffende gelijkenissen tussen de soap en de overheidscommunicatie.

                             Bron: RTL4

Guilty pleasure
Sinds er in ons gezin een kleine rondscharrelt, kijken we (bijna) elke avond Goede Tijden, Slechte Tijden. Dat zit zo: kort na acht uur ’s avonds is zo ongeveer het eerste moment dat er even niets meer hoeft. Het nieuws hebben we dan meestal al tijdens het eten - of beter gezegd hoe krijg je de yoghurt in je kind in plaats van op de grond – gezien op de iPad die op tafel staat. Mijn vriendin heeft dan meestal geen zin meer om het journaal nog een keer te zien en zapt naar RTL.

Had me dit een paar jaar geleden verteld en ik had je voor gek verklaard. De TV zette ik eigenlijk alleen aan voor nieuws, actualiteiten en sport. Maar het is heerlijk: even gedachteloos televisie kijken en je verliezen in de licht verteerbare sores van andere mensen. De soapserie heeft me niet eerder echt kunnen boeien maar dat is blijkbaar veranderd. Komt dat door de behoefte aan ontspanning na een dag thuiswerken en voor de baby zorgen of is de serie zelf ook veranderd?

Kijkcijfers
Dat laatste is zeker het geval. GTST bestaat inmiddels ruim dertig jaar. De serie heeft zichzelf letterlijk opnieuw moeten uitvinden. En dat lijkt – vooralsnog – gelukt. Ondanks concurrentie van Netflix en YouTube stijgen de kijkcijfers weer, ook in de categorie 24-54 jaar. Voor een soapserie is het essentieel dat de verhaallijnen blijven aansluiten bij veranderingen in de maatschappij. Het lukt de scenario- en tekstschrijvers door zich aan te passen en hun ‘verhalen’ opnieuw uit te vinden. Dat is knap.

Rijkswaterstaat bestond afgelopen weekend 222 jaar. Bijna 7,5 keer zo lang als Goede Tijden. Gelukkig worden wij in ons werk niet direct ‘bestuurd’ door kijkcijfers. Dat neemt niet weg dat het ook voor de overheid en dus ook RWS belangrijk is ons ‘verhaal’ regelmatig te moderniseren. Sluit het nog voldoende aan bij de belevingswereld van mensen? Lukt het ons om ons werk te vertalen in woorden en verhalen die echt blijven plakken?

‘Writing for the dumb’
Eén uitspraak van scenarioschrijver Karin van der Meer blijft hangen: “In de vakliteratuur noemen ze ons werk smart people writing for dumb people. Onze kijkers zijn absoluut niet dom, maar de verhaallijnen mogen niet te complex worden”. De uitdaging die zij beschrijft is ook voor de overheidscommunicatie heel treffend. Ook wij kijken in ons werk steeds naar de balans tussen het begrijpelijk maken van wat er bij RWS gebeurt zonder dat het te kinderachtig of simpel wordt.

Kritisch blijven
Complexe zaken simpel uitleggen kan heel moeilijk zijn. Vooral omdat je de materie eerst zelf goed moet doorgronden voordat je het zo kan opschrijven dat iedereen het kan volgen. Einstein zei daarover ooit: “Als je het niet eenvoudig kunt uitleggen, begrijp je het niet goed genoeg”. In deze coronatijd was dat ook te zien bij een aantal van de maatregelen: er was simpelweg te weinig tijd om goed te doorgronden wat alle praktische implicaties zijn van bijvoorbeeld het houden van 1,5 meter afstand. Hoe meer tijd daar voor genomen wordt, des te duidelijker wordt de uitleg.

Ook daar is een treffende parallel te zien met het schrijven van scenario’s en verhalen voor een soapserie. In de woorden van Karin van der Meer: “Het tempo is moordend: elke week moeten vijf nieuwe scripts klaarliggen. Er is weinig tijd om te reflecteren op de verhalen die je bedenkt. De grootste uitdaging is onder tijdsdruk kritisch te blijven”.

Schrijven = frustratie
RTL boeit haar kijkers met cliffhangers en plotwendingen. Dat werkt bij de overheid wel iets anders. De inhoud van de communicatie van de overheid is – hopelijk – voldoende interessant om de aandacht te trekken. Informatie over belastingtarieven, de hoogte van de eigen bijdrage van de kinderopvang of de vergunningsvoorwaarden voor het bouwen van een dakkapel is voor heel veel mensen relevant.

Hoe je die informatie verpakt is ontzettend belangrijk, dat mag geen verrassing meer zijn. De manier waarop de schrijvers van EndemolShine (de producent die GTST produceert voor RTL) dat aanpakken is wel leerzaam. In de Volkskrant reportage is te lezen dat teksten en scripts door vele handen gaan en tot op woord-niveau geanalyseerd worden, tot frustratie van de schrijvers. Karin van der Meer: “Frustratie hoort gewoon bij het vak. Als schrijver lever je een halfproduct, daar mag iedereen iets over zeggen en dan gaat de regisseur ermee aan de haal”.

Meesterschap
Bij overheidsorganisaties is die regisseur veelal een bestuurder of politicus. Echter, ook voor het toegankelijk maken van overheidsbeleid geldt dat het kiezen, uitproberen en testen van woorden en boodschappen belangrijk is. Vakgenoot Wiep Hamstra koos daar zo’n prachtig woord voor: meersterschap. Schrijven, schaven, doen, maken. Het wordt in ons vak nog te vaak ingeruild voor vergaderen, overleggen en afwachten.

Cliffhanger
Ondertussen ben ik benieuwd naar de cliffhanger van GTST eind deze week. Want ook corona stopt de guilty pleasure: de zomerstop begint al eerder omdat er geen nieuwe afleveringen meer zijn opgenomen. Nog meer tijd dus voor de overheidscommunicatie.